Romeyka

Η έκθεση «Ρομέικα» είναι καρπός μακροχρόνιας συνεργατικής έρευνας που στοχεύει στην ενίσχυση της ευαισθητοποίησης του κοινού γύρω από τη γλωσσική συρρίκνωση των ρομέικων στη σύγχρονη Τουρκία. Τα ρομέικα είναι μια ελληνική γλωσσική ποικιλία που εξακολουθεί να ομιλείται από αρκετές κοινότητες στην περιοχή της Τραπεζούντας και η οποία διαθέτει ανεκτίμητο γλωσσικό πλούτο και σημαντικό κοινωνιο-πολιτισμικό αποτύπωμα. Η γλώσσα τείνει να εξαφανιστεί και αν δεν ληφθούν τα αναγκαία μέτρα, είναι πολύ πιθανό αυτό να συμβεί σύντομα. Η διατήρηση της γλωσσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς, ωστόσο, αποτελεί ένα δύσκολο εγχείρημα και απαιτεί ένα πολυδιάστατο συνεργατικό σχέδιο που υπερβαίνει τα πλαίσια της έκθεσης. Ελπίζουμε, παρ’ όλα αυτά, ότι η έκθεση θα μπορούσε να συμβάλει στην ευρύτερη ανταλλαγή απόψεων και τον αναστοχαστικό διάλογο μεταξύ των ομιλητών των ρομέικων και στις δύο πλευρές του Αιγαίου, σχετικά με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της γλώσσας.

Tα ρομέικα ανήκουν στην ομάδα των ποντιακών ελληνικών, τα οποία μαζί με την καππαδοκική αποτελούν τα Ελληνικά της Μικράς Ασίας. Τα ρομέικα στην Τουρκία και τα ποντιακά στην Ελλάδα (τα οποία άρχισαν να αποκαλούνται έτσι μετά το 1923), παρά τις σημαντικές τους διαφορές, μοιράζονται αναμφίβολα έναν κοινό γλωσσικό πρόγονο και μαζί αποτελούν σημαντικότατο κλάδο της ανατολιακής ελληνικής. Η κατάκτηση της Τραπεζούντας το 1461 από τους Οθωμανούς σήμανε την πλήρη κυριάρχηση του μουσουλμανικού στοιχείου στην πόλη έναν αιώνα αργότερα, πράγμα που ενδεχομένως οδήγησε πολλούς Έλληνες να μετακινηθούν προς την ενδοχώρα, η οποία με τη σειρά της εξισλαμίστηκε πλήρως τον 16ο/17ο αι. μ.Χ. Ενδιαφέρον, ωστόσο, παρουσιάζει το γεγονός ότι ενώ η μετάβαση στο Ισλάμ σε όλη τη Μικρά Ασία συνοδεύεται συνήθως από γλωσσική μετατόπιση στα τουρκικά, οι κοινότητες στον Πόντο διατήρησαν τα ρομέικα έως και σήμερα. Κρίσιμο, στην περίπτωσή τους, είναι το γεγονός ότι λόγω του εξισλαμισμού, αυτές οι κοινότητες διατήρησαν κάποια αρχαϊκά χαρακτηριστικά στη γλώσσα τους, ενώ οι ελληνόφωνες κοινότητες που παρέμειναν χριστιανικές συνέκλιναν με τα νέα ελληνικά ειδικά λόγω της διάδοσης της ελληνικής εκπαίδευσης στον 19ο και στις αρχές του 20ου αι., καθώς και της εξόδου από τον Πόντο και της εγκατάστασης στην Ελλάδα μετά τα δραματικά γεγονότα του 1922.

Οι επισκέπτες της έκθεσης μπορούν να δουν αρχειακό υλικό από ανέκδοτα ημερολόγια—από το Exeter College της Οξφόρδης—και φωτογραφικό υλικό από το British School of Athens που δίνουν μια εικόνα των ελληνόφωνων κοινοτήτων και της γλώσσας στις νότιες ακτές της Μαύρης Θάλασσας πριν από 110 χρόνια, όπως αυτές καταγράφηκαν από τον Dawkins, έναν από τους πρώτους ερευνητές στην περιοχή. Τα παραπάνω συνδυάζονται με φωτογραφίες και βιντεογραφικό υλικό από τη συνεχιζόμενη έρευνα των τελευταίων 16 ετών της Σιταρίδου: το υλικό έχει σκοπό να δώσει μια εικόνα της περιοχής στην οποία εργάστηκε η ερευνήτρια και οργανώνεται ανοιχτά, ώστε ο θεατής να έχει την ελευθερία να συνάγει τις δικές του σημασιοδοτήσεις. Οι φωτογραφίες, λήψεις σε στιγμές οικειότητας και πάντα με τη συναίνεση των παρόντων, αποτελούν ενθυμητικά ψήγματα συναντήσεων, συναισθημάτων και σχέσεων κατά τη διάρκεια της επιτόπιας έρευνας. Όταν πραγματοποιήθηκαν οι λήψεις, δεν υπήρχε η πρόθεση της έκθεσής τους στο κοινό, οπότε δεν αποτελούν «επαγγελματικές φωτογραφήσεις», και έτσι το στυλ, η τεχνική και η οργάνωσή τους είναι περισσότερο αποτέλεσμα ακατέργαστων συναισθημάτων και σκέψεων. Ωστόσο, αυτό το περισσότερο συναισθηματικό υλικό συνδιαλέγεται με την επιστημονική καταγραφή και ανάλυση όπως αυτή αποτυπώνεται σε πολύγλωσσα, επεξηγηματικά πάνελ και ηχογραφήσεις που εναλλάσσονται, με σκοπό να μεταδοθεί η σημασία των γλωσσικών ευρημάτων όπως αυτή έχει δημοσιευθεί σε διεθνή γλωσσολογικά περιοδικά. Τονίζεται έτσι το γεγονός ότι τα επιστημονικά ευρήματα και τεκμήρια προέκυψαν ακριβώς χάρη στην πληθώρα και την ποιότητα των συλλεγέντων δεδομένων, τα οποία, οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στη συγκρότηση σχέσης μεταξύ της ερευνήτριας και των ομιλητών εντός των φυσικών κοινοτήτων.

Ελπίζουμε ότι η έκθεση θα προκαλέσει τους επισκέπτες της να ανα-στοχαστούν τις πολιτισμικές κληρονομιές που απειλούνται με εξαφάνιση˙ τις διασπασμένες, πολλαπλές, υβριδικές και διαμοιραζόμενες ταυτότητες˙ καθώς και ότι θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τις εμπειρίες της τοπικότητας, τις διαγενεακές ιστορίες συνύπαρξης και εκτοπισμού, τον διασπορικό εαυτό και την μητρική γλώσσα που εξασθενεί, όπως επίσης και τις εναλλακτικές τροπικότητες του ανήκειν τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία.